NL: Afwijken van het bestemmingsplan – hoe zat het ook alweer?

In de vastgoedpraktijk komt het geregeld voor dat een omgevingsvergunning wordt verleend in afwijking van een bestemmingsplan of een beheersverordening. De mogelijkheid tot afwijking kan grote betekenis hebben voor het optimaal kunnen ontwikkelen van een vastgoedproject. In dit artikel worden de regels omtrent afwijken van het bestemmingsplan op hoofdlijnen uitgelegd.

Iedere bouwaanvraag wordt (onder andere) getoetst aan het bestemmingsplan. Bij de beoordeling kan blijken dat een aanvraag niet in het bestemmingsplan past, bijvoorbeeld omdat het bouwplan uitgaat van wonen maar het bestemmingsplan alleen kantoorgebruik toestaat. Of het bestemmingsplan bepaalt dat de maximale bouwhoogte 12 meter is, terwijl de ontwikkelaar een bouwhoogte van 15 meter nastreeft.

Als burgemeester en wethouders (B&W) vaststellen dat de aanvraag in strijd is met het bestemmingsplan volgt er niet meteen een weigering. Eerst moet nog beoordeeld worden of de vergunning in afwijking van het bestemmingsplan tóch kan worden verleend. B&W kunnen dit alleen doen als zij voor het specifieke geval een wettelijke bevoegdheid hebben om af te wijken. Daarnaast mag een project door de afwijking niet in strijd met een ‘goede ruimtelijke ordening’ komen. De wet (de Wabo) kent drie soorten afwijkingsmogelijkheden die afhankelijk van het specifieke geval kunnen worden ingezet. Deze worden hierna besproken.

Binnenplanse afwijking

Met de binnenplanse afwijking wordt de situatie bedoeld waarin het bestemmingsplan zelf bepaalt dat van een bepaald voorschrift in dat bestemmingsplan kan worden afgeweken. Een voorbeeld van een binnenplanse afwijkingsmogelijkheid is de regel dat B&W bevoegd zijn om een omgevingsvergunning te verlenen voor overschrijding van de maximale maatvoering van bouwwerken met 10 %. Blijft de bewuste overschrijding van het bouwplan binnen die 10 %, dan zijn B&W bevoegd (maar niet verplicht) om de vergunning te verlenen.

Hoewel de aanwezigheid van een binnenplanse afwijkingsbevoegdheid betekent dat de gemeenteraad de afwijking planologisch aanvaardbaar heeft geacht, betekent dit niet dat B&W ook altijd verplicht zijn om van die bevoegdheid gebruik te maken. Volgens vaste rechtspraak hebben B&W bij deze beslissing beoordelingsvrijheid. De rechter moet zich daarom in een voorkomend geval beperken tot de vraag of B&W in redelijkheid hebben kunnen beslissen om al dan niet van het bestemmingsplan af te wijken.

Afwijking op grond van de ‘kruimellijst’

Als het bestemmingsplan zelf geen afwijkingsbevoegdheid bevat, moeten B&W beoordelen of afwijking van het bestemmingsplan mogelijk is op grond van de in het jargon genoemde ‘kruimellijst’. Dit is een door de Rijksoverheid opgestelde lijst van situaties waarin B&W bevoegd zijn om van een bestemmingsplan af te wijken. De term ‘kruimellijst’ suggereert dat hiermee slechts medewerking kan worden verleend aan bouwplannen van ondergeschikte betekenis. Met de kruimelafwijking kunnen in de praktijk echter bouwplannen van behoorlijke afmetingen worden gerealiseerd. Ook kan hiermee toestemming voor wijziging van gebruik van gronden of een bouwwerk worden bewerkstelligd. De recente vergunningverlening door B&W van Amsterdam voor de verbouwing en uitbreiding van het ‘Bungehuis’ is daarvan een interessant voorbeeld (zie de uitspraak van de Raad van State van 23 mei 2018, ECLI:NL:RVS:2018:1697).

• Ook bij deze categorie beschikken B&W bij de beslissing tot het al dan niet verlenen van de omgevingsvergunning over beoordelingsvrijheid. Deze beoordelingsvrijheid wordt kleiner als het bestuursorgaan beleidsregels (als bedoeld in artikel 4:81 Algemene wet bestuursrecht) heeft vastgesteld waaraan aanvragen voor afwijking van het bestemmingsplan op grond van de kruimellijst worden getoetst. Past een gewenste afwijking binnen die beleidsregels, dan moeten B&W hun medewerking verlenen tenzij dat voor een of meer belanghebbenden onevenredige gevolgen zou hebben.

Afwijking in overige gevallen: indien de motivering van het besluit een goede ruimtelijke onderbouwing bevat

Als binnenplanse afwijking van het bestemmingsplan en afwijking op grond van de kruimellijst niet mogelijk is, bestaat de mogelijkheid om van het bestemmingsplan af te wijken mits de motivering van de omgevingsvergunning een goede ruimtelijke onderbouwing bevat. Deze onderbouwing is enigszins vergelijkbaar met de toelichting bij een bestemmingsplan. Doorgaans komen hierbij de volgende aspecten aan bod:

• Een omschrijving en verantwoording van het project en de verhouding met bestaande beleidskaders;
• De gevolgen voor de milieukwaliteit (bodem, geluid, luchtkwaliteit, externe veiligheid,) waterhuishouding, archeologie, landschap en flora- en fauna;
• Maatschappelijke uitvoerbaarheid: uitkomsten van inspraak en overleg met burgers en maatschappelijke organisaties;
• Resultaten van overleg met andere overheidsinstanties, zoals het Rijk of de Provincie;
• Financieel-economische uitvoerbaarheid: vaststellen van exploitatieplan of sluiten anterieure overeenkomst.

Labré advocaten stelt haar nieuwsberichten zorgvuldig samen op basis van de op dat moment geldende regelgeving. Onze nieuwsberichten kunnen door de actualiteit worden achterhaald en hebben een algemeen karakter waardoor zij niet als juridisch advies kunnen worden beschouwd.